پژوهشی در معنی لغوی نبی

در معنی نبی دو احتمال وجود دارد یکی اینکه از نبو النبوَة و النباوة باشد که به معنی ارتفاع و بالا رفتن است.(1) علت این اطلاق این است که مقام و منزلت و شرافت او از سایر مخلوقات بالاتر است، دلیل این عده که قائل به معنای رفعت برای نبی شدند روایتی است که در الفائق زمخشری نقل شده که:قیل له صلّی الله علیه و آله و سلّم یا نبیء الله فقال: لا تنبر باسمی فانما انا نبیَّ الله یعنی:(به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کردند یا نبیء الله ایشان فرمودند ما جماعت قریش هستیم نام مرا همزه نده و روایت شده که مردی ایشان را نبیء الله صدا زد ایشان فرمودمن فقط نبیّ الله هستم نه نبیء الله.)(2) و همچنین روایت شده در تفسیر تبیان شیخ طوسی رضوان الله تعالی علیه که: بعضهم قال یا نبیء الله فقال لستُ بنیء الله و لکنّی نبیّ الله. شیخ این روایت را تضعیف میکند و قرینه ای برای این تضعیف می آورد که در مدح رسول خدا گفته شده یا خاتم النباء و انکاری صورت نگرفته.(3) در هر حال دلالت این حدیث نمی تواند برای این باشد، زیرا عده ای از مغرضین از کلام یا نبیءالله اراده(خارج من المکه الی المدینه را میکردند(زیرا از معانی آن خارج من الارض الی الارض میباشد به علت شباهتی که با خبر از جهت خارج شدن از جایی به جایی دارد.(4))برای جلوگیری از سوءاستفاده آنان این امر واقع شده، بنابراین با فرض پذیرفتن این روایات این دلیل برای این معنی صالح نیست. دلیل دیگر آنان این است که در قرآن کریم سوره مبارکه مریم آیه 57 آمده: «و آذکر فی الکتاب ادریساً انّه کان صدیقاً و نبیّاً * و رفعناه مکاناً علیاً» و از این آیه شریفه برداشت کرده اند که نبی دلالت بر رفعت می کند.

این دلیل درست نیست زیرا آنچه که از این آیه می فهمیم این است که قدر و منزلت نبی بلند است نه این که نبیّ از النَبوَة بمعنی الرّفعة ماخوذ باشد.

قول دیگر درباره نبیّ آن است که مخبر از جانب خدا، بدون واسطه بشر باشد اعم از این که برای او شریعتی باشد مانند حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله) و یا نباشد مانند یحیی عی نبیّنا و علیه السلام و گفته شده که او نبی است چون از جانب خداوند خبر می آورد.(5) و در قاموس محیط آمده که او مخبر از جانب خداست و ترک همز مختار است(به علت روایات مذکور در بالا).(6) و در مصباح المنیر آمده که نبیء بر وزن فعیل و مهموز است زیرا او از خداوند خبر میدهد و ابدال همزه به یاء و ادغام آن در یاء ماقبل لغتی رایج و مهموز است زیرا او از خداوند خبر می دهد و ابدال همزه به یاء و ادغام آن در یاء ما قبل لغتی رایچ است و قراء سبعه به آن قرائت کرده اند. همچنین نبا ینبا مهموز (مفتوح العین) به معنی خارج از سرزمین به سرزمین دیگر میباشد که ظاهرا همانطور که قبلا گفته شد دلیل نهی مهموز خواندن نبیء در روایات مذکور همین است از آنجا که بعضی از افراد بیمار دل و مغرض از نبیء معنی خارج از مکه به مدینه را اراده میکردند برای همین این نهی مطابق روایت مذکور از رسول خدا صلی الله علیه و آله صورت گرفت تا سوء استفاده صورت نگیرد.

شاهد این معنای مذکور این قول عرب است که درباره مسلیمه کذاب که به دروغ ادعای نبوت کرده بود می گفتند: مسیلمة نبیء السوء از آنجا که در تصغیر حروف به اصل خود باز میگردند پس ثابت می شود که اصل نبی مهموز اللام است بمعنی مخبر عن الله نه اینکه از نبو نَبوَ به معنی ارتفاع و بلندی باشد.

                                                                                                               

                                                                                             از طلاب حوزه علمیه قائمیه بندرانزلی

پاورقی:

1-صحاح، ج1، ص 2500، مقاییس اللغه، ج5، ص 385

2-الفائق، ج3، ص271

3-التبیان فی تفسیر قرآن، ج1، ص274

4-مقاییس اللغه، ج5، ص285

5-مجمع البحرین، ج1، ص 405

6-قاموس المحیط، ج1، ص37